Κεφάλαιο 11ο 

Επίλογος: Περί ισορροπίας

Τα πάντα γεννιούνται μέσω της σύγκρουσης των αντιθέτων.

Ηράκλειτος, περ. 500 π.Χ.

Χωρίς τα Αντίθετα, δεν υπάρχεις πρόοδος. Έλξη και Απώθηση, Λόγος και Ενέργεια. Αγάπη και Μίσος, είναι όλα τους απαραίτητα στην Ανθρώπινη ύπαρξη

Γουίλλιαμ Μπλέικ, περ. 179

 Το αρχαίο κινεζικό σύμβολο του γιν και του γιανγκ αναπαριστά την αξία της αέναα μεταβαλλόμενης ισορροπίας ανάμεσα σε φαινομενικά αντιτιθέμενες αρχές. Όπως φαίνεται και από τα αποφθέγματα του Ηράκλειτου και του Μπλέικ στην αρχή του κεφαλαίου, αυτή δεν είναι απλώς μια ιδέα της Ανατολής είναι μια Μεγάλη Ιδέα, μια διαχρονική επίγνωση που κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει και το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου. Η θρησκεία και η επιστήμη, για παράδειγμα, συχνά θεωρούνται αντίπαλες, όπως όμως δείξαμε, για να κατανοήσουμε πλήρως την ανθρώπινη φύση και τις προϋποθέσεις της ανθρώπινης ικανοποίησης χρειαζόμαστε και την ενόραση των αρχαίων θρησκειών και τη σύγχρονη επιστήμη. Μπορεί οι αρχαίοι να μην ήξεραν πολλά από βιολογία, χημεία και φυσική, αλλά πολλοί από αυτούς ήταν καλοί ψυχολόγοι. Η ψυχολογία και η θρησκεία μπορούν να ωφεληθούν αν πάρουν η μια την άλλη στα σοβαρά – ή τουλάχιστον αν συμφωνήσουν ότι μπορούν να μάθουν η μία από την άλλη, παραβλέποντας τις περιοχές όπου υπάρχουν ασυμβίβαστες διαφορές μεταξύ τους.

Λέγεται ότι η Ανατολική και η Δυτική προσέγγιση της ζωής είναι επίσης αντίπαλες: Η Ανατολή δίνει έμφαση στην αποδοχή και τον κολλεκτιβισμό, ενώ η Δύση ενθαρρύνει τον διαρκή αγώνα και τον ατομικισμό. Όπως όμως είδαμε, και οι δύο αντιλήψεις είναι πολύτιμες. Η ευτυχία απαιτεί να αλλάξουμε τον εαυτό μας, αλλά και τον κόσμο μας. Απαιτεί να επιδιώκουμε τους στόχους μας και να εναρμονιζόμαστε με τους άλλους. Διαφορετικοί άνθρωποι, σε διαφορετικές περιόδους της ζωής τους, θα ωφεληθούν περισσότερο από την υιοθέτηση της μίας ή της άλλης προσέγγισης.

Τέλος, οι φιλελεύθεροι και οι συντηρητικοί είναι αντίπαλοι με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, καθώς ο καθένας τους χρησιμοποιεί τον μύθο του καθαρού κακού για να δαιμονοποιήσει την άλλη πλευρά και να συσπειρώσει τη δική του. Το πιο σημαντικό πράγμα που έμαθα όμως στη διάρκεια της εικοσάχρονης έρευνάς μου πάνω στην ηθική είναι ότι τα κίνητρα όλων σχεδόν των ανθρώπων είναι ηθικής φύσης. Μπορεί ο εγωισμός να είναι μια ισχυρή δύναμη, ειδικά όσον αφορά τις αποφάσεις που παίρνουν τα άτομα, αλλά όταν συγκροτούνται ομάδες ανθρώπων για να κάνουν μια διαρκή προσπάθεια να αλλάξουν τον κόσμο, να είστε σίγουροι ότι εμφορούνται από ένα όραμα αρετής, δικαιοσύνης ή ιερότητας. Η ιδιοτέλεια που αποσκοπεί στο υλικό όφελος δεν μπορεί να ερμηνεύσει τις ανένδοτες απόψεις που υιοθετούν πολλοί σε θέματα όπως η έκτρωση, το περιβάλλον ή ο ρόλος της θρησκείας στον δημόσιο βίο. (Η ιδιοτέλεια σίγουρα δεν μπορεί να ερμηνεύσεις την τρομοκρατία, ενώ η ανιδιοτέλεια που έγινε εφικτή μέσω της επιλογής ομάδων μπορεί).

Μια σημαντική θέση της πολιτισμικής ψυχολογίας είναι ότι κάθε πολιτισμός αναπτύσσει ειδημοσύνη σε κάποιες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά κανένας πολιτισμός δεν μπορεί να είναι ειδήμων σε όλες. Το ίδιο ισχύει και για τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Η έρευνά μου επιβεβαιώνει την καθιερωμένη αντίληψη ότι οι φιλελεύθεροι ειδικεύονται σε ζητήματα θυματοποίησης, ισότητας, αυτονομίας και ατομικών δικαιωμάτων, ιδιαίτερα των μειονοτήτων και των αντικομφορμιστών. Οι συντηρητικοί, από την άλλη πλευρά, ειδικεύονται σε ζητήματα πίστης στην ομάδα, σεβασμού προς την εξουσία την παράδοση, και ιερότητας. Όταν η μια πλευρά καταπνίγει την άλλη, τα αποτελέσματα θα είναι μάλλον αποκρουστικά. Μια κοινωνία χωρίς φιλελεύθερους θα ήταν σκληρή και καταπιεστική απέναντι σε πολλούς ανθρώπους. Μια κοινωνία χωρίς συντηρητικούς θα έχανε πολλές από τις κοινωνικές δομές και τους περιορισμούς που όπως έδειξε ο Ντυρκέμ έχουν σημαντική αξία. Μαζί με την ελευθερία θα αυξανόταν και η ανομία. Αν θέλουμε, επομένως, να ανακαλύψουμε τη σοφία, καλό θα ήταν να ξεκινήσουμε από εκεί όπου δεν θα περιμέναμε ποτέ να τη βρούμε: από τον νου των αντιπάλων μας. Τις απόψεις της δικής μας πλευράς τις γνωρίζουμε ήδη. Αν μπορέσουμε να βγάλουμε τις παρωπίδες του μύθου του καθαρού κακού, τότε ίσως να καταφέρουμε να διακρίνουμε κάποιες καλές ιδέες για πρώτη φορά.

Αν στηριχτούμε σε μια ισορροπημένη σοφία-αρχαία και νέα, Ανατολική και Δυτική, ακόμα και φιλελεύθερη και συντηρητική- θα μπορέσουμε να διαλέξουμε στη ζωή μας κατευθύνσεις που θα μας οδηγήσουν στην ικανοποίηση, την ευτυχία και την αίσθηση νοήματος. Δεν μπορούμε να επιλέξουμε απλώς έναν προορισμό και να πάμε κατευθείαν εκεί – ο αναβάτης δεν έχει τόσο μεγάλη εξουσία. Αν όμως βασιστούμε στις μεγαλύτερες ιδέες της ανθρωπότητας και σε ό,τι καλύτερο έχει να μας προσφέρει η επιστήμη, μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τον ελέφαντα, να μάθουμε τις δυνατότητες και τα όριά μας, και να ζήσουμε με σοφία.

Σ.Δ: Ο "αναβάτης" στο βιβλίο αυτό είναι το συνειδητό μέρος του νου, αυτό που συλλογίζεται, αλλά που ασκεί όμως περιορισμένο έλεγχο σε ότι κάνει ο "ελέφαντας", που συμβολίζει το ασυνείδητο μέρος του νου. 

Για όσους τους έκανε κλικ αυτό το κείμενο μπορούν πατώντας  antikleidi.com  να διαβάσουν και το 1ο κεφάλαιο που έχει τον τίτλο "Ο διαιρεμένος εαυτός".