Το τελευταίο γιατί: Πως εξηγείται αυτό που μόνο ο Δυτικός άνθρωπος υπήρξε μέσα στους αιώνες της ιστορίας; Εντάξει, μια τετοια γνώση μας διευρύνει το οπτικό μας πεδίο, ποια όμως η σημασία αυτής της γνώσης στις μέρες μας και στις ζωές μας, δηλαδή είναι μία γνώση που μπορεί να μας αποβεί γόνιμη; Δεν ξέρω. Ίδωμεν. 

Το απόσπασμα που ακολουθεί το διάβασα στο άρθρο του Τζορτζ Στάινερ "Ο χαμένος κήπος" (1974) που βρίσκεται στο βιβλίο του "Περί λόγου, τέχνης και ζωής" , εκδόσεις Πατάκη, 2011. 

Τζορτζ Στάινερ. Μόνο ο Δυτικός άνθρωπος - ξεκινώντας ήδη από τον Ηρόδοτο - έχει υπάρξει συστηματικά περίεργος για άλλες φυλές και κουλτούρες. Μόνο αυτός έσπευσε να εξερευνήσει τις πιο απομακρυσμένες γωνιές της γης, αναζητώντας να ταξινομήσει, να προσδιορίσει συγκριτικά και αντιθετικά τη δική του υπεροχή. Αυτή η αναζήτηση η συχνά ανιδιοτελής και θυσιαστική, έχει ωστόσο συνεπιφέρει την κατάκτηση και την καταστροφή. Η αναλυτική σκέψη ενέχει μία παράξενη βία. Γνωρίζω αναλυτικά σημαίνει ανάγω το αντικείμενο της γνώσης, οσοδήποτε περίπλοκο, οσοδήποτε ζωτικό και αν είναι, σε αυτό ακριβώς - σε ένα αντικείμενο. Σημαίνει διαμελίζω.

Περισσότερο από κάθε άλλον "άνθρωπο της γνώσης ", ο ανθρωπολόγος συνεπιφέρει την καταστροφή. Καμία πρωτόγονη κουλτούρα δεν μένει άθικτη μετά την επίσκεψή του. Ακόμα και τα δώρα που φέρνει - ιατρικά, υλικά, διανοητικά - είναι μοιραία για τις μορφές της ζωής όπως τις βρήκε. Το δυτικό κυνήγι της γνώσης είναι, μια τραγική έννοια, η τελική εκμετάλλευση. 

Αυτή η μοιρολατρία καθιστά τους "Θλιβερούς Τροπικούς" (1955) του Κλοντ Λεβί - Στρος ( Βρυξέλλες, 1908 - Παρίσι, 2009), ένα αποχαιρετιστήριο, ακόμα και αποκαλυψιακό, έργο. "Ένας πολιτισμός σε συνεχή αύξηση και ένταση τάραξε για πάντα τη σιωπή των θαλασσών". Όπου και αν πάει ο λευκός ταξιδιώτης βρίσκει την ερήμωση, τα σκληρά απομεινάρια της λεηλασίας και της ασθένειας που επέφεραν οι προηγούμενοι κατακτητές. Οι ινδιάνικες φυλές, οι περιοχές που συνάντησε ο νεαρός Λεβί - Στρος δεν ήταν εδεμικές, δεν ήταν "πρωτόγονες" με την αμιγή έννοια. Ενσάρκωναν ένα μακρύ χρονικό μόλυνσης, οικολογικής ερήμωσης και εξαναγκαστικής απορρύθμισης. Η δυσκολία να έχει κανείς πρόσβαση στους ανθρώπους που ζούσαν στα δάση δεν οφειλόταν τόσο στη γεωγραφική απομόνωση ή στο δύσβατο έδαφος. Οφειλόταν στο ωμό γεγονός ότι οι περίπλοκες γλωσσικές και εθνοτικές ομάδες που άλλοτε ζούσαν σε μια μεγάλη περιοχή είχαν πλέον συρρικνωθεί. .....Ο αποδεκατισμός είναι ανεπανόρθωτη ενοχή του λευκού ανθρώπου. Όχι όμως εντελώς.

Ο Λεβί - Στρος είναι ένας παρατηρητής εξαιρετικά λεπταίσθητος, υπερβολικά ειρωνικός ώστε να μην υποστηρίξει ότι στη διάλυση των πρωτόγονων κουλτούρων ενυπάρχει ένας πιο κρυφός μηχανισμός περιορισμού, μοιραίας ανεπάρκειας. Οι πρώτοι εξερευνητές που έφτασαν στη Βραζιλία και την Κεντρική Αμερική βρήκαν πολιτισμούς που είχαν "φτάσει σε μία πληρότητα και μία τελειότητα που συμβάδιζαν με τη φύση τους". Η διευκρίνηση είναι αόριστη, αλλά φορτισμένη με μία σχεδόν καλβινιστική μοιρολατρία. 

Αυτός ο "καλβινισμός" (ο ίδιος ο Λεβί - Στρός θα προτιμούσε να τον ονομάσει "σοπενχαουερικό πεσιμισμό") γεννά τη δική του κολαστήρια αλληγορία. Στις εξορμήσεις του στον Αμαζόνιο τη δεκαετία του '30 ο εθνογράφος δεν βρήκε τον χαμένο παράδεισο, αλλά μία παρωδία και μια εσκεμμένη καταστροφή των τελευταίων δασυλλίων στον Κήπο της Εδέμ. Λες και ο άνθρωπος, έχοντας εκδιωχθεί από τον Κήπο έκοψε τον απαγορευμένο καρπό του δέντρου της γνώσης - μια αρπαγή που προσδιορίζει την υπεροχή και την μοναξιά του στον οργανικό κόσμο - επέστρεψε οργισμένος και βάλθηκε να εξαλείψει όλα τα ίχνη που υπήρχαν στο τοπία της χαμένης Εδέμ. Ο Λεβί - Στρος νιώθει ότι στην οικολογική καταστροφή, στη φονική και όμως αυτοκτονική μεταχείριση που επιφυλάσσουμε στο περιβάλλον, ενυπάρχουν πολλά περισσότερα από την λαιμαργία ή τη βλακεία. 

Ο άνθρωπος διακατέχεται από μία αόριστη μανία που εναντιώνεται στην ίδια του την ανάμνηση της Εδέμ. Όποτε φτάνει σε τοπία ή κοινότητες που φαίνεται να μοιάζουν με τη δική του εικόνα για τη χαμένη αθωότητα, εξαπολύει επίθεση και ερημώνει. 

Σ.Δ. Η ζωή και τα βιβλία του Κλοντ Λεβί-Στρος που έχουν κυκλοφορήσει στα ελληνικά στη Bibionet  Εδώ  

και  Κλοντ Λεβί-Στρος: Ο «πατέρας» της μοντέρνας ανθρωπολογίας  

Τέλος μία υψηλής αισθητικής ταινία με καλοδουλεμένο σενάριο, έργο που έχει ψυχή και που με έκανε να νιώσω ότι πήρα μία ιδέα από αυτό που είναι μία φυλή στον Αμαζόνιο σε συνάρτηση με τους δύο Δυτικούς που την επισκέφτηκαν σε διαφορετικές φάσεις, όπως αυτούς που περιγράφει ο Λεβί - Στρος στις δύο εκδοχές τους, είναι η ασπρόμαυρη ταινία του Κολομβιανού σκηνοθέτη Σίρο Γκέρα " Στην αγκαλιά του φιδιού" (El abrazo de la serpiente) (2016).

Υπόθεση: Με απόσταση δεκαετιών, δύο επιστήμονες αναζητούν στον Αμαζόνιο ένα ιερό φυτό με θαυματουργές θεραπευτικές ιδιότητες. Η περιπλάνηση θα οδηγήσει και τους δύο στον ίδιο σαμάνο, τελευταίο επιζώντα της φυλής του. Η σχέση και των δύο μαζί του, αφού περάσει από τα στάδια της γνωριμίας και της φιλίας, θα πάρει μια απρόβλεπτη τροπή.