Δεν ήταν «θαύμα», αλλά ανθρώπων έργο που επετεύχθη χάρη στη σύμπραξη επιστημονικής έρευνας παραγόμενης στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, της ψαλτικής δύναμης 30 εκ των κορυφαίων ιεροψαλτών της Ελλάδας και του ασίγαστου πείσματος ενός Ελληνα επιχειρηματία να ζωντανέψει την ομογένεια της Πόλης.    

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μπαλίνου είναι μια μικρή εκκλησία που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, έχοντας συνδέσει την ιστορία της με γνωστές φαναριώτικες οικογένειες. Επί δεκαετίες όμως παρέμενε μισογκρεμισμένη και βουβή. Με πρωτοβουλία και έξοδα του Βύρωνα Νικολαΐδη, ιδρυτή και CEΟ της PeopleCert, ο ναός ανακατασκευάσθηκε και τον Νοέμβριο του 2023 παραδόθηκε εκ νέου στους πιστούς. 

ΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Το πρωί του περασμένου Σαββάτου οι διαβάτες στη συνοικία Μπαλάτ της Κωνσταντινούπολης άκουσαν τον ψίθυρο της Αγίας Σοφίας. Δεν ήταν «θαύμα», αλλά ανθρώπων έργο που επετεύχθη χάρη στη σύμπραξη επιστημονικής έρευνας παραγόμενης στα εργαστήρια του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, της ψαλτικής δύναμης 30 εκ των κορυφαίων ιεροψαλτών της Ελλάδας και του ασίγαστου πείσματος ενός Ελληνα επιχειρηματία να ζωντανέψει την ομογένεια της Πόλης.    

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μπαλίνου είναι μια μικρή εκκλησία που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα, έχοντας συνδέσει την ιστορία της με γνωστές φαναριώτικες οικογένειες. Επί δεκαετίες όμως παρέμενε μισογκρεμισμένη και βουβή. Με πρωτοβουλία και έξοδα του Βύρωνα Νικολαΐδη, ιδρυτή και CEΟ της PeopleCert, ο ναός ανακατασκευάσθηκε και τον Νοέμβριο του 2023 παραδόθηκε εκ νέου στους πιστούς.     

Επί έξι μήνες έκαναν πρόβα οι ψάλτες, σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα στα υπόγεια της PeopleCert. «Κάθε Πέμπτη σάστιζαν οι εργαζόμενοι στους άλλους ορόφους ακούγοντας τις ψαλμωδίες», θυμήθηκε ο ίδιος μιλώντας στους φίλους και δημοσιογράφους που το περασμένο Σάββατο είχαν την τύχη να ακούσουν πρώτοι μια πρόγευση του έργου σε μια συγκινησιακά φορτισμένη εκδήλωση. 

Οταν οι πρόβες ολοκληρώθηκαν, προχώρησαν στην ηχογράφηση των τροπαρίων –28 στον αριθμό, αποδιδόμενων σε αυθεντικό πατριαρχικό ύφος (λιτό, χωρίς περιττές δεξιοτεχνίες)– στο στούντιο Sierra, με τεχνολογία Dolby Atmos, προηγμένη τεχνολογία ήχου surround που προσφέρει τρισδιάστατο, πολυδιάστατο ήχο, δίνοντας την αίσθηση ότι έρχεται από παντού.    

Τα αρχεία εστάλησαν στο Στάνφορντ προκειμένου να γίνει η επεξεργασία τους, ήτοι να τους αποδοθεί η ακουστική της Αγίας Σοφίας, ναού που λόγω του τεράστιου θόλου και των πολυάριθμων καμπύλων επιφανειών του επηρεάζει την πορεία και την αντήχηση του ήχου. Για την ακουστική αναπαράσταση του ναού στη σχετική έρευνα είχε χρησιμοποιηθεί από την ομάδα του Στάνφορντ η τεχνική της ψηφιακής προσομοίωσης, βασισμένη σε λεπτομερή ηχητικά δεδομένα και φυσικές μετρήσεις του χώρου.     

Αντήχηση 12 δευτερολέπτων!    

Στο πλαίσιο της διαδικασίας ο Τζόναθαν Εϊμπελ, καθισμένος στο κέντρο του ναού, είχε σπάσει ένα μπαλόνι για να καταγράψει την ηχητική συμπεριφορά του. Το ηχητικό αποτύπωμα που προέκυψε, μοναδικό για κάθε χώρο, αποθήκευσε την ηχώ και την αντήχηση της Αγίας Σοφίας, επιτρέποντας στους ερευνητές να μεταφέρουν αυτόν τον ήχο σε οποιοδήποτε περιβάλλον. «Με εντυπωσίασε ιδιαίτερα το μοναδικό ακουστικό χαρακτηριστικό της: η αντήχηση που διαρκεί σχεδόν 12 δευτερόλεπτα», είπε ο δρ Τζόναθαν Εϊμπελ, ερευνητής του Stanford Center for Computer Research in Music and Acoustics (CCRMA), ο οποίος ανέλαβε την ακουστική ανάλυση και την τεχνολογική αναπαραγωγή του ήχου της Αγίας Σοφίας. «Η τεχνολογία είναι ζωτικής σημασίας, ιδιαίτερα όταν ιστορικοί χώροι γίνονται απροσπέλαστοι ή αλλοιώνονται σημαντικά με την πάροδο του χρόνου. Η Αγία Σοφία έχει αλλάξει ριζικά από το 1453 και δεν είναι πλέον προσβάσιμη στην αρχική μορφή της. Η τεχνολογία μας επιτρέπει να αναβιώσουμε εικονικά την ακουστική της –ουσιαστικά να ανασκάψουμε την ηχώ της– δημιουργώντας βιωματικές εμπειρίες προσαρμοσμένες στα σύγχρονα δεδομένα. Η τεχνολογική αυτή δυνατότητα μπορεί να αξιοποιηθεί ευρύτερα, προσφέροντας πρόσβαση και σε άλλους ιστορικούς χώρους».   

Παράλληλα ξεκίνησαν οι απαραίτητες εργασίες στην εκκλησία του Μπαλίνου. «Στην πραγματικότητα αυτό που έπρεπε να γίνει είναι να αφαιρεθεί η ακουστική του ναού και να αντικατασταθεί με την ακουστική της Αγίας Σοφίας. Να φύγει η μια ηχώ και να έρθει η άλλη». Τοποθετήθηκε ένα πολυκαναλικό ηχοσύστημα, σχεδιασμένο να αναπαράγει με ακρίβεια την ακουστική εμπειρία της Αγίας Σοφίας. «Θα ακούς το ίδιο όπου κι αν βρίσκεσαι στον ναό. Σαν οι 30 ιεροψάλτες να βρίσκονται γύρω γύρω στην εκκλησία».  

Ηταν ένα πρότζεκτ «που ξεκίνησε μικρό και έγινε τεράστιο», είπε ο Ελληνας επιχειρηματίας. «Ενα επίπονο έργο που μάλιστα χρειάστηκε να γίνει δύο φορές. Οταν κάνεις κάτι με την πρώτη, σπάνια το κάνεις σωστά. Εμείς μάθαμε από τα λάθη μας και το αποτέλεσμα μας δικαίωσε».   

«Γέφυρα» της Ιστορίας  

Το έργο αναμένεται να ολοκληρωθεί έως τον Σεπτέμβριο. Στην τελική μορφή του θα φιλοξενείται μόνιμα στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μπαλίνου, όπου έχει τοποθετηθεί και προτζέκτορας για την οπτικοακουστική παρουσίαση που θα συνοδεύει τους ψαλμούς. «Αναβιώνουμε τον αυθεντικό ήχο των βυζαντινών ψαλμών όπως αντηχούσαν στην Αγία Σοφία – όχι ως αναπαράσταση του παρελθόντος, αλλά ως ζωντανή φωνή που μιλάει σε όλους, ανεξαρτήτως καταγωγής ή πίστης. Η Αγία Σοφία ήταν πάντα σύμβολο πνευματικότητας και υπέρβασης. Σήμερα γίνεται και σύμβολο ενότητας. Μια γέφυρα που ενώνει την Ιστορία με το παρόν και το μέλλον. Μέσα από τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης και του ήχου προσφέρουμε μια πολιτιστική εμπειρία που διασώζει, συνδέει και ανήκει σε όλη την ανθρωπότητα. Η κληρονομιά μας δεν πρέπει να παραμείνει κλειδωμένη στο παρελθόν, αλλά να γίνει ζωντανή και προσβάσιμη για κάθε άνθρωπο, όπου κι αν βρίσκεται στον κόσμο», κατέληξε ο κ. Νικολαΐδης. Για ένα βαθιά ανθρώπινο έργο «που μας επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με ένα σημαντικό κομμάτι της κοινής μας Ιστορίας και μνήμης» έκανε λόγο και ο καθηγητής Εϊμπελ.   

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/culture/563628886/o-psithyros-tis-agias-sofias/