Το καταπληκτικό με τους ιστορικούς είναι που τολμούν και ζωντανεύουν το παρελθόν από το οποίο συνήθως απουσίαζαν. Τα στοιχεία και οι πηγές, αντικείμενα και κτίρια είναι η πρώτη ύλη τους. Στην ανάπλαση που επιχειρούν τους βοηθούν μαρυρίες, σημάδια και το ξαναζωντάνεμα που έχουν επιχειρήσει κι άλλοι επιστήμονες, ιστορικοί και μη.
Και μετά βάζουν κάτω τις εμπειρίες τους, τις αρχές τους και τις γνώσεις τους, επιτρέπουν στη φαντασία τους και στην διαίσθησή τους να σουλατσέρνουν όσο πιο ελεύθερα γίνεται και σιγά σιγά στήνουν το σκηνικό. Εκεί ξαμολάνε τους φανταστικούς ιστορικούς ανθρώπους τους, τους παρατηρούν να κινούνται, αναζητούν τους λόγους της κίνησής τους και ως μικροί θεοί μας παρουσιάζουν με λέξεις και εκ του μηδενός έναν ολόκληρο νέο κόσμο. Ο κάθε ιστορικός δίνει έμφαση στα στοιχεία που προσωπικά αυτός ή η σχολή στην οποία ανήκει, έχει επιλέξει. Κάπως έτσι αρχίζει σιγά σιγά να συναρμολογεί ως παζλ μια τετραδιάστατη εικόνα που μας φανερώνει μια εποχή, ένα γεγονός, ένα πρόσωπο. Εκπληκτικό ε;
Το ωραίο είναι πως στην περίπτωση που μας έκαναν μία επίσκεψη οι πεθαμένοι μιας εποχής και τους δίναμε να διαβάσουν τα σχετικά με τη ζωή τους, είμαι σχεδόν σίγουρη πως θα δυσκολευόντουσαν να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους, και την εποχή τους. Κι αυτό διότι εμείς τους συναρμολογούμε από τα αποτελέσματα του συνόλου και τις γνώμες που διατυπώθηκαν γι'αυτά, που συχνά έχουν μεγαλύτερη εμβέλεια από την εποχή τους. Αυτοί όμως βασικά διαμόρφωσαν τη συνείδησή τους από τις προσπάθειες που έκαναν για να ικανοποιήσουν ανάγκες και επιθυμίες σε μια συγκεκριμένη εποχή με τα δικά της - ορατά κι αόρατα - στάνταρ και στον δικό τους μικρόκοσμο.
Ο 64χρονος Πολ Φρίντμαν, είναι ένας καθηγητής ιστορίας στο Γέιλ που του αρέσει ο Μεσαίωνας και πιο συγκεκριμένα στην Ισπανία. Από την περίοδο αυτή ασχολείται και με τις τροφές, με τις γεύσεις και τα μαγειρέματα - έχει γράψει το βιβλίο "Ιστορία των γεύσεων". Το βιβλίο του "Μπαχαρικά και Μεσαιωνική Φαντασία" κυκλοφόρησε το 2007, στην Ελλάδα μεταφράστηκε το 2010 από τις εκδόσεις Αερόστατο και το 2014 επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κονιδάρη. Είναι ένα βιβλίο 304 σελίδων, που την μετάφραση την έχει κάνει η Σιδέρη Ντίνα και κοστίζει 22 ευρώ.
Μπαχάρι = καρύκευμα που αρωματίζει τα φαγητά και δίνει και μια ιδιαίτερη γεύση. Τούρκικα bahar, αραβικά baxar ( πάνω από το δεύτερο a, έχει περισπωμένη) και το περσικό bahar ( κι αυτό με περισπωμένη) που σημαίνει άνοιξη.
Πριν λίγες μέρες η Νόλα Ράλλη έκανε μία σύντομη παρουσίαση των Μπαχαρικών στην Εφημερίδα των Συντακτών με τον τίτλο "Πως το πιπέρι άλλαξε την Ιστορία". Πατώντας εδώ θα σας εμφανιστεί το άρθρο αυτό, που εμένα μου δημιούργησε την επιθυμία να αγοράσω το βιβλίο αυτό και να το κάνω δώρο στον άντρα μου που παιχνιδιάρικα ειρωνεύεται την κουζίνα μου και τις μυρωδιές της. Βλέπετε αυτός είναι από τον Παρνασσό κι εκεί μόνο τα κοψίδια λογίζεται ως τροφή.
Το 2010 η Κατερίνα Σχινά είχε γράψει στην Καθημερινή για το ίδιο βιβλίο μια παρουσίαση με τον τίτλο
Ιερά και αμαρτωλά μπαχαρικά
Πώς τα μικροσκοπικά κομμάτια ύλης άλλαξαν την όψη του κόσμου
Τι πιο παραμυθένιο από το άρωμα των μπαχαρικών: ηδυντικό καρύκευμα και αψύ οσφράδιο, μυρεψικό απόσταγμα και αρωματικό άρτυμα, η άμβρα, το βάλσαμο, η βανίλια, το μοσχολίβανο, ο μόσχος, η κανέλα, το κύμινο, το μπαχάρι, το πιπέρι βάζουν φωτιά στους γευστικούς κάλυκες, αποκαρώνουν την όσφρηση και επικυρώνουν τον μαγικό χαρακτήρα της φύσης. Σύμβολα κύρους ακριβά και ποθητά, εξωφρενικά προσοδοφόρα (το πιπέρι αγοραζόταν στην Ινδία έναντι τριών βενετσιάνικων δουκάτων, αλλά απέφερε ογδόντα δουκάτα στην Ευρώπη), ιερά και αμαρτωλά μαζί, τα μπαχαρικά οδήγησαν τους Ευρωπαίους στις πρώτες τους θαλασσοπόρες περιπέτειες, έφεραν τον Κολόμβο στην Αμερική, πυροδότησαν πολιτικές ίντριγκες και οικονομικές ανακατατάξεις, μεταμόρφωσαν τη θρησκεία και την επιστήμη, άλλαξαν την όψη του γνωστού κόσμου. Κι αν σήμερα κάθονται ήσυχα στα ράφια της κουζίνας μας έχοντας χάσει την ικανότητά τους να φλογίζουν τη φαντασία, αν είναι αδιανόητο να συλλάβουμε στις μέρες μας, απομαγευμένοι πια και κυνικοί, πόσες ζωές χάθηκαν και πόσες περιουσίες αποκτήθηκαν στην αναζήτησή τους, έρχεται ο ιστορικός του Γέιλ Πολ Φρίντμαν να μας θυμίσει τις διαδρομές μέσα από τις οποίες αυτά τα μικροσκοπικά κομμάτια οργανικής ύλης εγκαινίασαν την ιστορία των νέων χρόνων.
Πολλά μας μαθαίνει ο μεσαιωνολόγος Πολ Φρίντμαν στο βιβλίο του. Πώς ο μεσαιωνικός κόσμος, που τον λογαριάζουμε τραχύ και σκοτεινό, γοητευόταν από τα αρώματα και τις μυρωδιές αντιστοιχώντας τα στην πολύπλοκη μεσαιωνική ιδέα περί ισορροπίας των σωματικών χυμών και θεωρώντας ότι η χρήση των μπαχαρικών ήταν ενδεικτική για την αντιμετώπιση των επικίνδυνων ανισορροπιών που προκαλούν οι τροφές. Πώς τα αρώματα αποτέλεσαν σύμβολο θείας παρουσίας για τους πρώτους Χριστιανούς, μια και η όσφρηση, όντας λιγότερο υλική από την όραση, την ακοή και την αφή, ανακαλεί άμεσα το θείο. Και πώς οι άνθρωποι του Μεσαίωνα μαγείρευαν και γεύονταν τα εδέσματά τους.
Κανέλα, μοσχοκάρυδο και ζάχαρη καρύκευαν τα κύρια πιάτα των μεσαιωνικών συμποσίων, μαζί με μια σειρά πιπέρια - την αφρικάνικη μαλαγκέτα, το ινδικό μακρύκκοκο πιπέρι και τη γαλάνγκα, που σήμερα ενδημεί μόνο στην ταϊλανδέζικη κουζίνα, για να αρωματίσει λεπτόρρευστες σάλτσες συχνά βασισμένες στο γάλα του αμυγδάλου. Τα εδέσματα του συρμού παρασκευάζονταν με ιδιαίτερη φροντίδα για το χρώμα τους - γι’ αυτό λατρεύονταν η κανέλα και η ζαφορά. Και αντίθετα με την εντύπωσή μας για τα μεσαιωνικά τραπέζια, τα κρέατα δεν σερβίρονταν ψητά στη σχάρα, αλλά μαρινάρονταν και μαγειρεύονταν σε χαμηλές θερμοκρασίες ώρες ολόκληρες. Ομως ο Φρίντμαν, παρ’ ότι ιστορικός της τροφής, δεν θα καθυστερήσει τόσο στην κουζίνα. Θα περάσει στα αλχημιστικά εργαστήρια, στις κόγχες των εκκλησιών, στα αμπάρια των πλοίων. Θα μιλήσει για την αναζήτηση του παραδείσου στη γεύση των μπαχαρικών, για την ιαματική τους δράση, για τη χρήση τους από φαρμακοποιούς και τσαρλατάνους που πάλευαν ν’ ανακαλύψουν το ελιξίριο της ζωής. Και θα υφάνει έναν πλούσιο καμβά της ζωής στη μεσαιωνική Ευρώπη, διαλύοντας κραταιούς μύθους.
Λίγα μοσχοκάρυδα για ένα σακούλι χρυσό
Θυμάμαι μια πολύ μεταγενέστερη εγγραφή στα κιτάπια του πρώτου Ευρωπαίου ημερολογιογράφου, του Βρετανού Σάμουελ Πέπις. Με χρονολογία το 1665 καταγράφει μια μυστική συνάντησή του με ναυτικούς «σε μια ταβέρνα σκοτεινή», όπου αντάλλαξε ένα σακούλι χρυσάφι με μια μικρή ποσότητα μοσχοκάρυδων και γαρίφαλων. Θυμάμαι ακόμα τη συνταγή που δίνει ο Ρόμπερτ Μπέρτον στη θαυμαστή «Ανατομία της μελαγχολίας» του, «εγκεκριμένο φάρμακο για τη μωρία και κάθε ανάλογη ασθένεια του εγκεφάλου». Εκεί ένα «κεφάλι μοσχαριού που δεν πήγε ποτέ με προβατίνα» θα ψηθεί «με τα εξής μπαχάρια: κανέλα, πιπερόριζα, μοσχοκάρυδο, μασίς, γαρίφαλα» και θα παρασχεθεί στον άρρωστο για μέρες δεκατέσσερις. Βρισκόμαστε στα 1621· πέντε χρόνια νωρίτερα, ο Αγγλος καπετάνιος Ναθάνιελ Κούρτχοουπ έχει προσορμιστεί στο νησί Ρουν, τον «τόπο της μοσχοκαρυδιάς», του εξαίσια αρωματικού κάρυου, που θεωρούνταν ασφαλές ίαμα για την πανώλη. Εκείνη η ασθένεια που αποδεκάτιζε την Ευρώπη ξεκινούσε με ένα φτάρνισμα και τελείωνε με θάνατο. Η περιπέτεια των νεώτερων χρόνων ξεκίνησε με ένα ταξίδι για μυρωδικά και τελείωσε με τον διπλασιασμό του κόσμου.
