ΔΓεννημένη στην Αθήνα, καταγόταν από την Κρήτη που την υπεραγαπούσε και δεν έχανε κάθε ευκαιρία για να την επισκεφθεί και να αναφερθεί στον πολιτισμό και στην τέχνη της. Σπούδασε στο Ιστορικό Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ ως υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (1968-72), συνέχισε με μεταπτυχιακές σπουδές στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών της Βενετίας (1973-77) ως υπότροφος της Ακαδημίας Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας (1973-77), στο Τμήμα Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (1978-79) ως υπότροφος της American Association of University Women, και στο Courtauld Institute of Art του Πανεπιστημίου του Λονδίνου με υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου (1985-86).
Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών της, πραγματοποίησε έρευνες σε μουσεία, σε πινακοθήκες και συλλογές της Μεγάλης Βρετανίας. Πήρε το μεταπτυχιακό δίπλωμά της από το Courtauld Institute of Art με διάκριση (1986). Υπήρξε υπότροφος της Bρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής (1988). Αναγορεύθηκε αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ (1989) με θέμα «Μιχαήλ Δαμασκηνός (1530/35-1592/93). Συμβολή στη μελέτη της ζωγραφικής του», με επόπτη τον καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης Χρύσανθο Αθ. Χρήστου (1922-2016). Υπηρέτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ από το 1982 έως το 2017, σε όλες τις βαθμίδες μελών διδακτικού ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ): λέκτωρ (1990), επίκουρη καθηγήτρια (1994), αναπληρώτρια καθηγήτρια (2000), καθηγήτρια (2008). Δίδαξε βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχαιολογία και Τέχνη στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, σε προπτυχιακό και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, προσφέροντας πληθώρα μαθημάτων που κάλυπταν ποικίλες θεματικές κατηγορίες, με έμφαση στις σχέσεις Βενετίας και Κρήτης. Προσέφερε επίσης ανάλογα σεμιναριακά μαθήματα στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, ενώ δίδαξε και στα Τμήματα Φιλολογίας, Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας, Θεατρικών Σπουδών, Αγγλικής, Γαλλικής και Γερμανικής Φιλολογίας, σε προπτυχιακό επίπεδο. Ηταν επισκέπτρια καθηγήτρια στο Center for Italian Renaissance Studies – Villa I Tatti της Φλωρεντίας (2012), το οποίο ανήκει στο Χάρβαρντ. Χρημάτισε διευθύντρια του Μουσείου Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ (2012-17). Το 2018, το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ την ονόμασε ομότιμη καθηγήτριά του.
Μείζονος σημασίας στάθηκε η ανακάλυψη και δημοσίευση από εκείνη στο περιοδικό «Θησαυρίσματα», το 1975, ανέκδοτων τεκμηρίων για τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο. Θυμόταν την κατάπληξή της όταν διάβασε στα δύσκολα νοταριακά χειρόγραφα αρχεία της Βενετίας το όνομα του ζωγράφου, για τον οποίον οι πληροφορίες παρέμεναν λιγοστές! Την απασχόλησαν και άλλοι Κρήτες, ζωγράφοι, καθώς και η συντεχνία τους στον Χάνδακα (Ηράκλειο) κατά τον 16ο αιώνα, επιδιώκοντας να φωτίσει ερευνητικά, όσο ήταν εφικτό, την παρουσία τους. Συμμετείχε στην έρευνα της Κάτω Μάνης υπό τον καθηγητή Νικόλαο Β. Δρανδάκη (1915-2004) και με τις συναδέλφους της από το ΕΚΠΑ Ελένη Δεληγιάννη-Δωρή και Βικτωρία Κέπετζη, δημοσιεύοντας τα πορίσματά της (1993). Εγραψε μεταξύ άλλων τα «L’arte dei pittori greci a Venezia nel Cinquecento» (Μιλάνο 1999) και, με τον Διομήδη Μυριανθέα, «Οι ναοί της Παναγίας Ποδύθου και της Θεοτόκου (ή του Αρχαγγέλου) στη Γαλάτα» (Λευκωσία 2005, αγγλική και γερμανική έκδοση 2007).
Εχει αρθρογραφήσει στα σημαντικότερα ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά της ειδικότητάς της, ενώ κείμενά της περιλαμβάνονται σε καταλόγους εκθέσεων, σε πρακτικά συνεδρίων και σε τιμητικούς τόμους. Δούλευε τα κείμενά της εξονυχιστικά, ανιχνεύοντας κάθε πτυχή τους, αξιοποιώντας εξαντλητικά τις παντοειδείς πηγές που μπορούσε να γνωρίζει. Είχε τη σεμνότητα της ώριμης επιστημονικής σκέψης. Μέχρι την τελευταία γραμμή που θα συνέτασσε, αμφέβαλλε και ζητούσε τη γνώμη όσων θεωρούσε ότι μπορούσαν να συμβάλουν στην πληρέστερη διατύπωση των δικών της απόψεων. Σε βραδινές τηλεφωνικές συνομιλίες μας περιέγραψε την καταγραφή και τη μελέτη 226 ταφικών μνημείων της ελληνικής κοινότητας στο κοιμητήριο του Λιβόρνο, όπου είχε, στα χρόνια των μεταπτυχιακών σπουδών της, το 1976, ταξιδέψει επί επτά ημέρες, κρατώντας τα χαρτιά για σημειώσεις της, μέτρο για να παίρνει τις διαστάσεις των μνημείων, σκαρφαλωμένη επάνω σε ψηλή σκάλα για να παρατηρεί τις λεπτομέρειες των μνημείων και με ομπρέλα στο χέρι για τον βροχερό καιρό, καθώς ήταν Οκτώβριος μήνας. Το κείμενό της αυτό πρόκειται μάλιστα να δει το φως της δημοσιότητας σε τόμο που θα της αφιερωθεί. Σεμνή ιδιαιτέρως, δεν δίστασε να μου γράψει να περικοπούν δημοσιεύματά της από σύντομο βιογραφικό σημείωμα που μου είχε, κάποια στιγμή, αποστείλει ηλεκτρονικά! Φρόντιζε να ταξιδεύει και να ενημερώνεται για καθετί που την ενδιέφερε, παρακολουθώντας τα γράμματα και τις τέχνες τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Δεν στάθηκε επιφυλακτική απέναντι σε καμία σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση, αρκεί να αναγνώριζε και να πειθόταν ότι επρόκειτο για γνήσια διατύπωση. Ανθρωπος γενναιόδωρος, γεμάτος θέληση για ζωή, με αγάπη στη μουσική, στο τραγούδι και στον χορό, ευγενής, αυστηρός, λειτούργησε υπό οιαδήποτε περίσταση πάντοτε ακριβοδίκαια, χωρίς να χαρίζεται σε πρόσωπα ή σε θεσμούς. Υπήρξε σύζυγος του πολιτικού επιστήμονα, ιστορικού, ομότιμου καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ και ακαδημαϊκού Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, με τον οποίον απέκτησε και έναν γιο, τον Μιχαήλ-Εμμανουήλ (Μίκη), διδάκτορα του Imperial College στα μαθηματικά. Μια προσωπική οδυνηρή ανάμνηση: Θυμάμαι ότι, όταν άδειαζε το γραφείο της στη Φιλοσοφική Σχολή, με κάλεσε για να μου δώσει ό,τι είχε ξεχωρίσει και νόμιζε πως θα μου ήταν χρήσιμο σε δικές μου προσπάθειες· εγώ είδα τότε και μία ξύλινη καρέκλα από τις παλιές, που έφερε πλέον τα σημάδια του χρόνου επάνω της, και της τη ζήτησα για το γραφείο μου· αμέσως μου την έδωσε και την έχω τώρα κοντά μου, σαν παρουσία της…
* O κ. Δημήτρης Παυλόπουλος είναι καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ.
Πηγή: kathimerini.gr/society
Το Βήμα : Αποχαιρετισμός σε μια ακούραστη μελετήτρια της Τέχνης
biblionet.gr, τα έργα της
