Το άκουσα σε μία από τις δύο φορές που ήρθε και μίλησε για τον Πλάτωνα πριν δέκα περίπου χρόνια στις πολύ καλές "Βραδιές Παιδείας", που την ευθύνη τους την είχε ο τότε λυκειάρχης μας στο 1ο Λυκείου Κερατσινίου, κ. Παναγιώτης Μητροπέτρος. Το εξαιρετικό με τον Βασίλη Κάλφα (από το περιοδικό " Ο Πολίτης" τον είχα μάθει κι αυτόν), ήταν πως και στις δύο ομιλίες του ενώ αναφέρθηκε σε φιλοσοφικά ζητήματα, δεν χρησιμοποίησε ούτε μία άγνωστη λέξη. Μετά το τέλος των ομιλιών του θυμάμαι που είχαμε να λέμε όλοι, ότι όλα όσα είχε πει ο άνθρωπος τα είχαμε καταλάβει. Και όχι μόνο, αλλά και ερωτήσεις του κάναμε λες και χρόνια φιλοσοφούσαμε, και σε κάποιους γεννήθηκε η επιθυμία να διαβάσουν το βιβλίο του "Πλάτων, Τίμαιος".

Θυμήθηκα τον κ. Κάλφα την προηγούμενη εβδομάδα όταν διάβασα στην "Εφημερίδα των Συντακτών" ένα κείμενό του. Υπάρχει ένα θέμα στην εφημερίδα αυτή, το "Γιατί γράφω;". Μια φορά τη βδομάδα απαντούν ποιητές, λογοτέχνες, κριτικοί λογοτεχνίας, πανεπιστημιακοί, επιστήμονες. Στο αρχετυπικό αυτό ερώτημα απάντησε και ο κ. Κάλφας.

Η απάντησή του, ήταν σαν να την έγραψα εγώ. Σχεδόν. Πολλές φορές έχω συνειδητοποιήσει πως τις λιγοστές δικές μου ας πούμε σκέψεις, τις παράγω όταν καθίσω να γράψω. Σκέψεις που προϋπάρχουν, αλλά το πιο ενδιαφέρον είναι οι σκέψεις που γεννιούνται την ώρα που γράφω, καθώς γράφω. Γι'αυτό πολλές φορές τα γραπτά μου έχουν πολλές αλλαγές, πολλά σβησίματα και συμπληρώματα. Όχι μόνο εξ αιτίας μιας γραφής που επιδιώκω το ακατόρθωτο, να έχει δηλαδή ωραίο και προσωπικό ύφος υπό την επικυριαρχία του δίδυμου της ακρίβειας και της σαφήνειας, αλλά προπάντων εξ αιτίας της προσπάθειας να φανερωθεί μέσα από τις φράσεις όσο γίνεται πιο καθαρή η καινούργια σε μένα σκέψη. Το πλέον δύσκολο είναι εκείνες οι σκέψεις που κολυμπούν μέσα σε συναισθήματα και για να κοινοποιηθούν θα πρέπει να τραβηχτούν έξω στη στεριά του ορθολογισμού, να σκουπιστούν με τη γραμματική και το συντακτικό και κατόπιν να ντυθούν με χειροποίητα ρούχα που φτιάχτηκαν μεταξύ ξύπνιου και ύπνου, εμπειρίας και φαντασίας.

Αν κάποιος με ρωτούσε "δηλαδή εσείς γράφατε μόνο για να μπορείτε να σκέφτεστε;", θα του απαντούσα ναι και μετά από λίγο θα το σκεφτόμουν και θα έλεγα όχι. Διότι υπάρχουν και φορές που γράφω για να φτιάξω τον καθρέφτη μου ως ένα αντικείμενο που το απαρτίζουν ανάκατες σκέψεις με συναισθήματα, προπάντων αυτά που δυσκολεύονται να βρουν το δρόμο προς την έξοδο. Μιλάω για εκείνα τα συναισθήματα που δεν καλύπτονται από λέξεις και έννοιες ή που είναι ένα χαρμάνι των γνωστών βασικών και που παρουσιάζουν μια εφηβική ρευστότητα.  Αυτό που τελικά σου κάθεται σε περιπτώσεις σαν κι αυτές, είναι η παραλυτική χάβρα των Ιουδαίων. Μια κατάσταση δηλαδή, εντελώς χαοτική και συνήθως δυσάρεστη. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπήρξαν φορές που έχω βιώσει έντονα τη γραφή σαν φάρμακο. Έχω καταλήξει πως είναι μια επιλογή ανάγκης το να ξεχυθεί χύμα στο χαρτί το θολό και σκοτεινό ρυάκι μου και ας βιώνω μετά μέσα μου την ξεραΐλα. Το ξέρω βεβαίως ότι συνήθως ακολουθεί η ελαφρότητα του μηδενός, ιδανικό εκτροφείο της φυγής που όμως πάντα τη γουστάρω. Και με διεγείρει που περιμένει στη γωνιά του το χαρτί και η αναμέτρηση με τη θολούρα. Που γίνεται όλο και πιο δύσκολη μιας και στην εποχή μας είναι φανερό πως στη γραφή η εικόνα της ρίχνει στ'αυτιά κανονικά και με το νόμο και όσο περνούν τα χρόνια τόσο θεριεύουν οι εικονολάτρες. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα, που δύσκολα όμως να αναπτυχθεί με εικόνες. 

Μια τελευταία ερώτηση. Αυτοί δηλαδή που δε γράφουν δε σκέπτονται; Να το ξεκαθαρίσω. Όσοι γράφουν δεν το κάνουν για να μπορούν να σκέφτονται. Υπάρχουν κι άλλες εκδοχές για τους λόγους που κάποιοι γράφουν. Όσοι δε γράφουν δε σημαίνει ότι δεν έχουν βρει άλλους τρόπους και δρόμους για να μπορούν να σκέφτονται. Όσοι έχουν την ανάγκη να λύσουν ένα πρόβλημα μπορούν να το κάνουν και δίχως χαρτί και μολύβι, δίχως οθόνη και πλήκτρα. Άλλοι σκέφτονται διαβάζοντας κι ακούγοντας άλλους συνανθρώπους τους ή ευρισκόμενοι σε σκεπτόμενη δράση. Και άλλοι δε θεωρούν τη σκέψη κάτι το απαραίτητο για να ζουν και να χαίρονται τη ζωή τους.

Ακολουθεί η απάντηση του Κάλφα Βασίλη, καθηγητής φιλοσοφίας στο ΑΠΘ.    

Γράφω συνεχώς, εδώ και πολλά χρόνια, και άλλα τόσα χρόνια βλέπω δημοσιευμένα τα γραπτά μου. Εχοντας πια απόθεμα κάποιες χιλιάδες τυπωμένες σελίδες, μπορώ με ασφάλεια να πω για ποιους λόγους δεν γράφω.

Δεν γράφω για να καλύψω ένα αίσθημα επιβεβαίωσης ή τον ναρκισσισμό μου. Αυτά έχουν καλυφθεί, όσο έχουν καλυφθεί, εδώ και καιρό.

Δεν γράφω από καλώς εννοούμενο αγωνιστικό πνεύμα. Αν και μου αρέσει να μελετώ κοινωνίες «αγωνιστικές», ο ίδιος δεν είμαι ανταγωνιστικός - ούτε καν στην επιστήμη μου.

Δεν γράφω, τολμώ να πω, ούτε για τον αναγνώστη μου. Δεν τον αποζητώ, δεν τον φαντάζομαι, δεν τον κατασκευάζω. Θα χαρώ έναν καλό λόγο για κάποιο γραπτό μου, αλλά κι αν δεν ακούσω το παραμικρό, δεν με πειράζει.

Και δεν γράφω, φυσικά, προσβλέποντας στο «κτῆμα ἐς αἰεί». Υπερφίαλος δεν είμαι.

Τελικά, γράφω για να μπορώ να σκέφτομαι.

Το συνειδητοποίησα όταν ασχολήθηκα συστηματικά με τη μετάφραση του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Είναι αδύνατο να κατανοήσεις ένα δύσκολο κείμενο όσες φορές κι αν το διαβάσεις ή το συλλογιστείς, αν δεν το μεταφέρεις στη δική σου γλώσσα. Το μεταφρασμένο γραπτό μεσολαβεί θεραπευτικά ανάμεσα στο ασύλληπτο αρχέτυπο και τη δική σου ιδιοποίηση. Κάτι ανάλογο ισχύει και στα δικά μας γραπτά. Και εδώ το γραπτό παίζει μεσολαβητικό ρόλο, παρ’ ότι φαινομενικά δεν υπάρχουν δύο ξεχωριστές οντότητες. Χωρίς τη γραφή, δεν υπάρχει σκέψη –υπάρχει μόνο ένα πλήθος ημιτελών και ασύνδετων προσλήψεων. Γράφοντας, δοκιμάζεις, παγιώνεις και γεννάς, όπως και όταν μεταφράζεις. Το τελικό προϊόν είναι η δική σου σκέψη. Και όπως ξέρουν όλοι όσοι γράφουν, το γραπτό δεν προϋπήρχε∙ ούτε καν δυνάμει.

Σε έναν πολιτισμό που στηρίζεται στην προφορικότητα, ίσως τα πράγματα να ήταν αλλιώς. Στον δικό μας, όμως, η γραφή ισοδυναμεί με τη σκέψη.

* Ο Βασ. Κάλφας είναι καθηγητής της Αρχαίας Φιλοσοφίας στο ΑΠΘ. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί η σχολιασμένη μετάφρασή του των Φυσικών του Αριστοτέλη από τις εκδόσεις Νήσος.